Đạo Mẫu: Tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt

Đạo Mẫu là một tín ngưỡng dân gian đặc trưng của người Việt Nam, tôn vinh vai trò của người phụ nữ thông qua hình tượng các vị Thánh Mẫu cai quản trời, đất, sông nước và rừng núi. Không chỉ là một hình thức tín ngưỡng, Đạo Mẫu còn là nét văn hóa đặc sắc, thể hiện khát vọng về sự che chở, sinh sôi, thịnh vượng và an lành. Năm 2016, nghi lễ Chầu văn trong Đạo Mẫu đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Nguồn gốc và sự hình thành

Đạo Mẫu xuất hiện từ thời kỳ xa xưa trong đời sống tâm linh của người Việt, dần phát triển rõ rệt từ thế kỷ 16 trở đi, khi hệ thống các thần linh, đặc biệt là các vị Mẫu như Mẫu Liễu Hạnh được tôn thờ rộng rãi. Tín ngưỡng này bắt nguồn từ tư tưởng “mẫu hệ” truyền thống, kết hợp với tín ngưỡng dân gian và ảnh hưởng của Phật giáo, Đạo giáo.

Trải qua các thời kỳ lịch sử, Đạo Mẫu không chỉ tồn tại mà còn không ngừng được hoàn thiện, mở rộng, thích nghi với bối cảnh xã hội, trở thành một tôn giáo mang đậm bản sắc dân tộc, đặc biệt phổ biến ở miền Bắc Việt Nam.

Các vị thần trong Đạo Mẫu

Đạo Mẫu thờ phụng một hệ thống thần linh phong phú, trong đó nổi bật nhất là Tứ Phủ – bốn vùng cõi do bốn vị Mẫu cai quản:

Mẫu Thượng Thiên (Trời) – cai quản bầu trời, đại diện cho quyền uy tối thượng.
Mẫu Thượng Ngàn (Rừng núi) – cai quản núi rừng, đại diện cho sự sống và cây cối.
Mẫu Thoải (Nước) – cai quản sông nước, mưa gió, điều hòa khí hậu.
Mẫu Địa (Đất) – cai quản đất đai, mùa màng, sự sinh sôi.

Ngoài ra còn có hệ thống các Thánh Chầu, Thánh Cô, Thánh Cậu, Quan Lớn, Ông Hoàng… được phân chia thành các hàng, mỗi vị có vai trò và công việc riêng, gắn liền với các truyền thuyết và nhân vật lịch sử.

Đặc biệt, Thánh Mẫu Liễu Hạnh là vị thần tiêu biểu, được tôn vinh là một trong “Tứ bất tử” của tín ngưỡng Việt.

Các nghi lễ và thờ cúng

Nghi lễ đặc trưng và nổi bật nhất trong Đạo Mẫu là Hầu đồng (hay còn gọi là Lên đồng). Đây là nghi thức mà các thanh đồng (người thực hiện nghi lễ) nhập hồn các vị thánh để truyền đạt lời dạy, ban lộc và chúc phúc cho con nhang đệ tử.

Lễ Hầu đồng thường diễn ra tại các đền phủ, gồm các phần như:

Múa hát Chầu văn: là hình thức hát lễ giúp thanh đồng nhập hồn.
Hóa thân vào các vị thánh: người hầu đồng thay trang phục tương ứng với từng vị thánh khi nhập.
Ban lộc: phát lộc, phát quà, thả tiền như một hình thức chúc phúc.

Ngoài Hầu đồng, Đạo Mẫu còn có các lễ cúng truyền thống như:

Lễ tiệc thánh: tổ chức vào các ngày vía của các vị thần.
Lễ trình đồng mở phủ: nghi lễ quan trọng đánh dấu việc một người trở thành thanh đồng.

Các nghi lễ đều diễn ra trong không gian linh thiêng với sự tham gia của đông đảo tín đồ, thể hiện lòng thành kính và khát vọng tâm linh.

Đạo Mẫu không chỉ là một tín ngưỡng dân gian mà còn là kho tàng văn hóa phong phú, gắn liền với tâm hồn, cuộc sống và tinh thần của người Việt. Qua các nghi lễ, biểu tượng và truyền thuyết, Đạo Mẫu thể hiện sự tôn trọng với Mẹ thiên nhiên, lòng biết ơn với tiền nhân và mong muốn một cuộc sống đủ đầy, an lành. Trong dòng chảy văn hóa đương đại, Đạo Mẫu vẫn giữ được sức sống mãnh liệt, góp phần làm nên bản sắc tinh thần độc đáo của dân tộc Việt Nam.